لیکوال :حنان حبیبزی
بلخ د افغانستان یوسټراټیژیک ولایت دی ، چې له ازبکستان سره پر پوله پروت دی او د هغې مهمې لارې دروازه بلل کیږي چې د منځنۍ اسیا هیوادونه له سویلي اسیا سره تړي.
د دغه ولایت، د حیرتان ښارګوټی یوازینۍ لار ده چې افغانستان د روسیې د مخامخ اغیز لاندې سیمې یانې د منځنۍ اسیا له هیوادونو سره نښلوي. بلخ د یوې سوداګریزې او صنعتي سیمې په توګه لویه اقتصادي سرچینه ده او دهغه چا لپاره ډیر د اهمیت وړ ده چې پر دې ولایت سیاسي کنټرول لري.
مزار شریف چې د بلخ ولایت مرکز دی ، کنټرول يې د شمال ټلوالې د مخکښ قومندان عطا محمد نور په لاس کې دی چې د څو کلونو راهیسې له حکومت سره دژورو اختلافاتو سره سره دغلته د والي په توګه دنده ترسر کوي.
په داسې حال کې چې د افغانستان اساسي قانون دولتي چارواکي د انتخاباتو پر مهال د رایه اچوني په بهیر ، یا د انتخاباتو په اړه له سیاسي نظر څخه منع کوي ، خو د ۲۰۰۹ کال د ټاکنو پر مهال عطا محمد د والي په توګه په څرګند ډول د حامد کرزي د نوماندۍ مخالفت وکړ او د هغه د سیال په ملاتړ يې کمپاین پیل کړ چې له قانون څخه ښکاره سرغړونه وه. دا کار ، که څه هم پر حامد کرزي ښه ونه لګید خو په حکومت کې يې د شمال ټلوالې د پراخ شته والي له کبله ونشو کړی چې قومندان عطا له دندې ګوښه کړي.
قومندان عطا ددغه کنټرول لپاره په دوه زره دوم، دریم او څلورم کال کې دخپلو متحدینو جنرال رشید دوستم او د محمد محقق د وحدت ګوند پخلاف پرله پسې وسله وال خوزښتونه وکړل چې د یو شمیر ملکي خلکو د وژل کیدو لامل وګرځیدل.
عطا د کابل په حکومت کې د جمعیت د ډلې له ځواکمن نفوذ څخه په ګټه اخیستلو هغوی مجبور کړل چې مزار شریف پریږدي. ورپسې يې د محقق ،جنبش او نورو سیمه ییزو ډلو ملاتړي د بلخ په ولایت کې له دولتي کارونو ګوښه کړل.
دغه قومندان چې په خټه تاجک دی ،د بل تاجک برهان الدین رباني په مشرۍ د جمعیت ډلې یو وتلی غړی دی، څوک چې دتهران ټایمز په وینا له روسانو سره ډير نژدې اړیکي لري او له هغوی مالي ملاتړ ترلاسه کوي.
د تهران ټایمز د یوې مقالې له مخې چې د روان کال د مارچ د میاشتې په لسمه نیټه يې خپره کړه، د برهان الدین رباني په مشرۍ د جمعیت ډله ډیر ملاتړ له روسانو تر لاسه کوي. دتهران ټایمز په باور روسان ددې لپاره د رباني د ډلې ملاتړ کوي چې د پخواني شوروي د ولکې لاندې د منځنۍ اسیا هیوادونو ته د ورځپاڼې په باور د طالبانو د بنسټپاله سني بڼې دخپریدو مخه ونیسي.
د قومندان عطا تر مشرۍ لاندې مزار شریف د برهان الدین رباني او د روسيې د اړیکو د چوڼۍ په توګه په افغانستان او سیمه کې د مسکو د اجنډا پر مهم مرکز بدل شوی دی، هغه څه چې امریکايي ګټې نه یوازې په افغانستان بلکې څیرمه هیوادونو کې هم ګواښوي.
قومندان عطا چې د طالبانو له ماتې وروسته په د ۲۰۰۱ کال په وروستیو کې د متحدو ایالاتو د ځواکونو په ملاتړ دمزار شریف ښار ته له یو جوړ جامو سره چې په تن کې يې وې ، ننوت ، لس کاله وروسته د ده بیشمیره رنګینو ودانیو او دمیلیارډونو ډالرو کاروبار دهغه منتقدین راهیښ کړي دي.
د خالد بن ولید په نامه رنګین ښارګوټی او لږ تر لږه د مزارشریف د ښار په اویا برخو کې دده شخصي ماڼیو او د سوداګریز کاروبار مرکزونو چې په دې وروستیو کې يې جوړې کړي، د ځايی خلکو نیوکې راپارولې دي.
دده په شاوخوا کې هغه خلک چې هیڅ اقتصاد يې نه درلود ،نن يې هر يو د سلګونو زره امریکايي ډالرو پانګه لري. عادي خلک شکایت کوي چې دغه پانګه خو په دولتي تنخوا شونې نه ده ،نو دوی دا دومره له کومه کړې؟
له بلې خوا ایران پخپله، مزار شریف د یو داسې مرکز په توګه کاروي چې مرکزي اسیا ته د ایراني اجنډاوو د خپرلو او په افغانستان کې د امریکا د ګټو پخلاف پکې دسیسې جوړیږي. په دغه ښار کې د ایران قونسلګري د بلخ له چارواکو سره نژدي اړیکي لري او هغوی ته د خپلو موخو د تر لاسه کولو لپاره بې دریغه پیسې ورکوي.
دغه پیسې نه یوازې قومندان عطا ته ورکول کیږي بلکې د محمد محقق په مشرۍ د وحدت ګوند هم پکې خپله برخه لري او په دې توګه ، د تهران د سیاسي ،کولتوري او مذهبي موخو د پلي کولو لپاره هرې قربانۍ ته چمتو کیږي.
په هره بیه چې وي ،تهران غواړي چې د لویدیځ او په ځانګړي ډول د متحدو ایالاتو اغیز دمزارشریف په سټراټيژیک ولایت کې له خنډ سره مخامخ کړي.
له بلې خوا هلته د متحدو ایالاتو او نړیوالې ټولنې د شته والي یوه مهمه موخه داده چې د روسانو ، سیمه ییزو چارواکو او د ایران اړیکي او کړه وړه له نژدې وڅاري او پرېنږدي چې د لویدیځ ګټو ته ګواښ پیښ کړي شي.
دا په داسې حال کې ده چې په دې وروستیو کې ولسمشر حامد کرزي اعلان وکړ چې د بلخ ولایت امنیت به کورنیو ځواکونو ته سپارل کیږي ،هغه ځواکونه چې د ملي ګټو په پرتله ډیر د شمال ټلوالې ګټو ته وفادار دي او ډیری افغانان پرې باور نشي کولی ځکه چې ډيری پولیس او دملي اردو سرتیري د شمال ټلوالې پخوانۍ ملیشې دي.
اندیښنه داده ، که امنیت دغو ځواکونو ته وسپارل شي ښايي روسیه او ایران هلته خپلې منګولې کلکې او د لویدیځ ګټو ته ګواښونه پیښ کړي.
همداراز ،د څومیاشتو راهیسې، د بلخ والي قومندان عطا او نورو سیمه ییزو جنګسالارانو پر پي ار ټي او نړیوالو ځواکونو نیوکې کولې چې ددوی اړیکي يې د ملګرو ملتونو له سیاسي دفتر یوناما سره خړ کړي وو ځکه چې یوناما د پي ار ټي او نړیوالو ځواکونو له دریځ څخه بیا بیا دفاع کوله.
له هغې وروسته چې تیر کال د کورنیو چارو وزارت پخوانی مرستیال او د جمعیت ډلې یو بل وتلی قومندان داود داود په مزارشریف کې د شمال د زون د پولیسو د عمومي قومندان په توګه د عطا محمد ترڅنګ ځای پر ځای شو ، د دغه ولایت د ملي امنیت ، دولایت د امنیه قومندان او د شاهین ۲۰۹ نمبر قول اردو له قومندان څخه شکایتونه ډیر شول.
عطا محمد نور او داود داود چې له روسیې او ایران سره نژدې اړیکي لري ، د دریواړو یادو شو ادارو پر مشرانو ځکه باور نشي کولی چې هغوی په خټه پښتانه او تر هر چا ډير حامد کرزي ته وفادار دي.
