Thursday 22 November 2012

د جنګي اسیرانو اعدام

 ډاکټر محمد عثمان روستار ترکی 

غټ سوال دا دی چه د کابل اداره ولی په دغسی حال او احوال کی چه د سولی پروسه له سره پیل شوی ، د اعدامونو لړی تر لاس لاندی نیولی ؟ دلته د جنګی اسیرانو نه د سیاسی لاسوند ( افزار ) په دول کار اخیستل موضوع مطرح ده . پدی معنی چه : مقاومت دیته حاضر نشو چه د کابل د اداری سره په نیغه خبری وکړی. شمالی تلوالی د حکومت د سروال په حیث د مقاومت نه د غچ اخیستنی په یوه نا ځوانمردانه دریز په بنست باندی د مخالفینو په اعدام لاس پوری کړ.

د ژنو دریم کانوانسیون د جنګی اسیر اعدامول او د هغی نه غچ اخیستنه ( ۱۰۰ ماده ) جنګی جنایت شمیری.
ــ په هغه مذاکراتو باندی چه د سولی په اړه په قطر کی جریان لری ، سیاسی فشار راوستل د مخالفینو د اعدام بل لامل ګنلی شو . بهرنیان غواړی د دی لاری مخالفینو ته پیغام ورولیږی چه که په خبرو کی انعطاف ونښودل شی ، بهرنی ستراتژیستان د جګړی د دوام په مقصد مذاکراتو ته د پای تکی کیږدی . د کابل د اداری جګړه ماران هم په ناقراری ، دغه شیبی ته انتظار باسی. د بشپړ متن لپاره داځای کیکاږئ.

Wednesday 17 October 2012

پر ملالې یوسفزۍ د برید سیاست

افغان خبریال عبدالحق عمري له عمران خان سره د مرکې پرمهال
پر ملالې یوسفزۍ د برید سیاست
حنان حبیبزی

د اکتوبر په 7، کله چې عمران خان وزیرستان ته سوله ییز مارش وکړد 30 تنو جګړې ضد امریکايي او برتانوي فعالینو سربیره  څه له پاسه 20 اروپايي او امریکايي خبریالان ورسره مل وو. دا له 2001 راهیسې چې د پاکستان پوځ په قبایلي سیموکې د طالبانو په ضد عملیات پیل کړي دي، لومړی ځل وو چې په دومره لوی شمیر کې بهرني ملکي وګړي هلته سفر کوي. 


 د پاکستان کورنیو رسنیو په بیساري ډول ددې مارش بهیر په ژوندۍ بڼه خپراوو چې له دې مخکې د بل هيڅ پاکستاني سیاستوال فعالیت په داسې بڼه د رسنیو له خوا نه دی رانغاړل شوی، نه یوازې دا، له دې څو میاشتې مخکې همدې انځوریزو رسنیو ددې مارش په ملاتړ کمپاین وکړ او په پایله کې يې زرګونو خلک چمتو شول په دې مزل کې چې له خطره ډک وو له ښاغلي خان سره ملګري شي.  

په دې لړکې عبدالحق عمري یوازینی افغان خبریال وو چې ددغه مارش په اړه يې خپلې رسنۍ ته په ژوندۍ بڼه راپورونه ورکول. عبدالحق ولیدل چې د لارې په اوږدو کې څنګه سیمه ییزو خلکو د عمران خان ملاتړ کاوو او د مارش په وړاندې يې د هرډول خنډ په مخنیوي کې مرسته کوله. 

عمري وايي: ''خلکو، په ځانګړي ډول ځوانان ډیر احساساتي وو او خوشالي يې کوله، د لارې په اوږدو کې يې د تحریک انصاف جنډې او دعمران خان انځورونه  لګولي وو. دوی ویل،  په دې خوشاله یو چې ده موږ یاد کړو. دا موږ ته ښيي چې ټول پاکستاني سیاستوال غله او بیرحمه نه دي، ځینې شته چې په ولس يې زړه سوزي''

ددې سوله ییز مارش په غبرګون کې پاکستاني طالبانو پسته ژبه وکاروله، ان د یوې خبرتیا له لارې يې ښاغلي خان ته دا وړاندیز هم وکړ چې ''که ته وغواړې موږ به ستا امنیت ونیسو''. که څه هم طالبان لاهم ډاډه نه دي چې عمران خان د مذهب په اړه څه نظر لري او پرسیاسي تګلارو يې شک لري خو دايی ویلي دي چې د تحریک انصاف له مشر سره څه کار هم نه لري.   
له بلې خوا، دمارش په اوږدو کې دمولانا فضل الرحمان ډلې هڅه وکړه چې په یو نه یو ډول دتحریک انصاف د کاروان مخه ونیسي او دغه مارش ناکام کړي. د لارې په اوږدو کې يې څو ځایه کانټينرونه ایښي وو،  سړک يې کیندلی وو چې د خان ټرانسپورټ له خنډ سره مخامخ شي، خو ځايي خلکو پرينښودل چې د تحریک انصاف قافلې ته زیان ورسیږي. له دې سره جوخت دمولانا فضل الرحمان، جماعت اسلامي او نیشنل پارټۍ سرچینو خبر ورکړ چې طالبانو 20 ځانمرګي برید کونکي چمتو کړي چې په دې مارش برید وکړي. خو طالبانو سملاسي دا خبر رد کړ. 

د نورو سیاستوالو زړه چاودون
 د عمران خان مارش هیڅوک دومره نه وو لړزولي، لکه اسفندیار ولي، مولانا فضل الرحمان او قاضي حسین احمد، دوی هڅه وکړه چې حالات ترینګلي وښيي او د خلکو ترمنځ ویره خپره کړي چې خلک د تحریک انصاف په مارش کې له ګډون ډډه وکړي.   دویته يې پایله څرګنده وه چې د مارش بریالیتوب به نه یوازې دننه په هیواد کې دعمران خان سیاسي دریځ پیاوړی کړي، بلکې د نړیوالې ټولنې پام به ځانته ور واړوي. 

هغه وخت چې ښاغلي خان په ټانک کې زرګونو خلکو ته وینا کوله، نژدې ټولو ټلويژوني چینلونو په ژوندي بڼه ښودله او دغه رسنیز پروپاګند بس وو چې دعمران خان سیالانو ته ټکان ورکړي. مولانا فضل الرحمان، اسفندیار ولي او قاضي حسین احمد شریک درد پیدا کړخو بله لار يې نه درلوده پرته له دې چې دې وینا ته غوږ کیږدي. کله چې دوی د تحریک انصاف د مشر په وړاندې د خلکو د تاوده هرکلي ننداره وکړه، دخپلو ګوندونو سیاسي راتلونکی يې په خطر کې ولوید.   

د اسفندیار ولي په مشرۍ نیشنل پارټۍ  دپاکستان په پارلمان کې د 13 څوکیو په لرلو سره د زرداري د حکومت یوه مهمه برخه ده او ټلوالې يې د پیپلز پارټۍ حکومت له نسکوریدو ژغورلی دی، کنه نو، په پارلمان کې د نوازشریف مسلم لیګ له یو بل ګوند سره د اتحاد له لارې د زرداري حکومت ننګولی شي.  

ددې مانا داده چې نیشنل پارټۍ د ټولو دولتي پریکړو برخه ده، او په صوبه خیبر پښتونخوا کې چې ددې پارټی حکومتي مرکز دی، د عمران روستیو لاسته راوړونو اندیښمن کړی دی، ځکه چې، ځای خلک چې نور له پخوانیو ګوندونو ستړي شوي دي هره ورځ دغه ګوندونه پریږدي او له تحریک انصاف سره یوځای کیږي. 

په ټانک کې د عمران خان وینا
دعمران وینا ته په زرګونوخلک ورغلي وو، او ده هم خپله خوله د زرداري د حکومت پر ضد پرانیسته ، سخت لفظي بریدونه يې پرې وکړل. په تیرو وختونو کې ټولو سیاستوالو هڅه کړې ده چې د وزیرستان پخلاف پوځي خوزښتونه تشویق کړي او په تیرو لسو کلونو کې په دې بریالي شوي نه دي چې له قبایلي سیمو څخه په داسې بڼه  لیدنه وکړي. دغه یو مهم ټکی وو چې په سیمه کې دعمران او نورو سیاستوالو ترمنځ جوت توپير راڅرګندوي.  

له دې سره ښاغلي خان وښوده چې له پاکستاني طالبانو سره مساله د زور له لارې نه، بلکې د خبرو لارې اواریدای شي، او طالبانو هم پر سوله ییز مارش برید ونه کړ او د خیبرپښتونخوا د حکومت هغه ادعا يې ناسمه ثابته کړه چې ویلي طالبان به دعمران خان پر مارش برید کوي. ددوی دې چوپتیا وښوده چې داسې سیاستوال هم شته چې طالبان ورباندې باور کولای شي، او دا په دغه هیواد کې دتاوتریخوالي د پایته رسولو لپاره ډیره مهمه خبره ده. دې مسالې د نورو سیاسي او دولتي کړیو ترمنځ چې پروزیرستان دپوځي بریدونوملاتړ کوي اندیښنه راولاړه کړه او په دې فکر کې شول چې څه ډول د تحریک انصاف دا لاسته راوړنه د یوې بلې مسالې تر سیوري لاندې راولي.

تیاره قرباني
ملالۍ یوسفزۍ چې د قاضي حسین احمد په وینا ''د بي بي سي د اردو څانګې کوم سیمه ییز خبریال به ورته  یادښتونه لیکل'' په صوبه پښتونخوا کې دعمران خان د ډراماتیک پرمختګ د بي اغیزې کولو لپاره ښه قرباني وه. د قاضي حسین احمد وینا ښيي چې  تر کومه بریده په خیبر پښتونخوا کې د عمران خان سیالان د ملالې له کارونو خبر وو. دولتي او نادولتي سیاستوال د ملالې له شهرت څخه خبر وو چې نه یوازې يې په کور دننه د سولې جایزه اخیستې وه، بلکې، د نړیوالو رسنیو پام يې ځانته اړولی وو. 

له ماشومې ملالې سره دداسې نوم او نښان په ترلاسه کولو کې یوازې د صوبه خیبر پښتونخوا حکومت مرسته نه وه کړې، بلکې، د متحدو ایالاتو حکومت هم لاس ورکړی وو. ان د پاکستان او افغانستان لپاره د متحدو ایالاتو پخواني ځانګړي استازي رچرډ هالبروک هم ورسره کتلي وو. 

متحد ایات دېته اړتیا لري چې د پاکستان له لارې په افغانستان کې خپلو پوځونو ته لوژیستیکي توکي ورسوي، ددې کار لپاره د زرداري حکومت او په تیره بیا په خیبر پښتونخوا کې د اسفندیار ولي په مشرۍ د نیشنل پارټۍ حکومت د امریکا لپاره تر ګردو غوره انتخاب دی. پر ملالې کیدونکی برید ددې لپاره ضروري وو چې فبایلي سیمې یوځل بیا د پوځي عملیاتو پر مرکز بدلې شي او دعمران خان ملاتړي ونشي کړی چې په راتلونکو پارلماني ټاکنو کې رايي ورکړې او د خیبرپښتونخوا کنټرول په یو ډول نه یو ډول د نیشنل پارټۍ په واک کې پاتې شي. 

 د همدې لپاره د تحریک انصاف له مارش یوه ورځ روسته پرملالې برید وشو چې د ښاغلي خان کمپاین ته په پټه زیان ورسوي.  هغو خلکو چې غوښتل د عمران خان پرله پسې بریاوې او ولسي جلب جذب په خیبر پښتونخوا، په ځانګړي ډول قبایلي سیمو کې ناکامه کړي، یا ددوی په ګومان د هغه لاسته راوړنې زیانمنې کړي او د رسنیو خولې پر طالبانو ور واړوي پر''شهرت یافته'' ماشومې همدا برید کافي وه.  

Tuesday 18 September 2012

په لغمان کې دښخو ډله ییزه وژنې زبات کړه چې د ښځو حقونه دروغجن شعار دی


په لغمان کې دښخو ډله ییزه وژنې زبات کړه چې د ''ښځو حقونه'' دروغجن شعار دی
حنان حبیبزی 

د سېتېمبر پر 16، د لغمان په ولایت کې، یوه ډله ښځې او ماشومانې د لرګیو دغونډولو په نیت له کورونو ووتلې چې د سوند مواد برابر کړي. دامریکا په مشرۍ د ناټو یوې الوتکې د نورعالم صاحب په دره کې پر دوی بمبار وکړ 9 تنه يې ووژلې او 7 تنه نورې يې ټپیانې کړې. دې رښتیاؤ زبات کړه چې د ښځو د حقونو هغه ادعاوې چې په افغانستان کې يې بهرني ځواکونه کوي له تشو شعارونو پرته بل څه نه دي. دې عمل همداراز وښوده چې بهرني ځواکونه هغه څه ته ژمن نه دي چې د خپل ماموریت په اړه يې افغانانو ته ویلي دي. د شوروی ډوله جنایتونو تکرارول دا مانا لري چې ناټو لاپه دې نه پوهیږي چې له چاسره جنګیږي، که پوهیږي نو ولې بیا بیا په ډله ییزه توګه ملکي افغانان (ښځې، ماشومان او نارینه) وژني؟  
ډیرې بیلګې شته چې ښيی له هریوې ملکي وژنې روسته بهرنیو ځواکونو یو لړ ژمنې ورکړي چې دولسي خلکو د ژغورنې اوپه وړاندې يې د ورته برید دتکرار مخه نیسي. خودتیرو 11 کلونو راهیسې افغانانو ولیدل چې نامسلمانو بهرنيو ځواکونو پخپلو ژمنو عمل نه دی کړی. داهغه څه دي چې په مذهبي احکامو کې په وار وار سره مسلمانانو ته پرې خبرداری ورکړل شوی چې نامسلمان د مسلمان په وړاندې څه ډول خپلې ژمنې ماتوي. همدغه یوبل لامل دی چې ډيری افغانان پر بهرنیو ځواکونو او دهغوی له خوا پر درول شوي رژیم باور نه لري، ځکه چې، دوی پخپلو اعمالو کې ګردې هغه نښې نښانې راڅرګندوي چې مسلمانانو ته يې په اړه اسلامي احکامو کې ویل کیږي.  
 په دې وروستیو کې، د روان کال د جون پر 5/6 نیټه، د لوګر ولایت د سجاوند په کلي کې امریکايي الوتکو یو کور بمبار کړ چې واده په کې روان وو، لږ ترلږه 18 تنه يې ووژل چې ډيری يې ښځې او ماشومان وو. په افغانستان کې د ناټو وتلی قومندان جنرال جان الن د قربانیانو له پاتې شونو سره په داسې ځای کې وکتل چې په پرمختللو وسلوسمبال امریکايي سرتیري ترې چاپیر و، یا د امریکايي ځواکونو په سیمه ییزه اډه کې. هلته جنرال د پوځي سیاست ننداره وړاندې کړه او له ځايي خلکو يې په بمبار کې د 18 تنو د وژلو له لامله بښنه وغوښتنه، او ژمنه يې وکړه چې بیابه داسې پیښه نه تکراریږي، خبره لاړه پایته ورسیده، د18 افغانانو وژنه د یوې بښنې په بدل کې. هیڅ ډول عدالتي ژمنه ونشوه، او نه دکابل رژیم د کوم عدالتي تعقیب خبر ورکړ. پوښته دا پیدا کیږي چې ایا په قانون کې ددې افغانانو لپاره څه شته؟ دافغانستان په هغه قانون کې چې د متحدو ایالاتو په پيسو جوړ شوی د قاتل سزا څه ده؟   
روسته بیا،  موږ ژر ولیدل چې د ملکي خلکو د وژنې څو نورې پیښې تکرار شوې، ځینې يې د بهرنیو ځواکونو په لاس، او ځينې يې د بهرنیو ځواکونو له ملاتړه د برخمنو سیمه ییزو پولیسو په لاس. د بیلګې په توګه، د کندوز ولایت پیښه درواخلئ. هلته اربکیان چې د سیمه ییزو پولیسو په نوم شهرت لري او د بهرنیو ځواکونو تولیدات دي، پر یو کلي ورتوي شول او د بیلابیلو کلیوالو دروازې يې وټکولې. دهرې دروازې ځواب ته چې څوک راووتل،  ځای په ځای يې پرې ډزې وکړې او قتل يې کړل. رسنیزو راپورونو ترڅنګ ان د کابل رژیم تاید کړه چې د کندوز جنایت دیوه قوم په ضد وو اوهغو سیمه ییزو پولیسو کړی چې دبهرنیو ځواکونو ملاتړ لري.
له دې مخکې ورته پیښه په خاص ارزګان کې وشوه، د 'شجاعي' په نامه د سیمه ییزو پولیسو یو قومندان  16 تنه ملکي وګړي قتل عام کړل خو شجاعي لا هم خپلې دندې ته دوام ورکوي. هغه څه چې په دې دواړو ولایتونو کې پیښ شول، د جنایت بوږنونکې بڼه وه چې د ترسره کولو لپاره يې دولتي او نړیوال ملاتړ وکارول شو. که داسې نه وي، نو ولې دغه جنایتکاران لاهم خپلې دولتي دندې پرمخ بیايي او له خپلو کړنو څخه خوند اخلي.....  مادي، مانیز، پوځي او سیاسي ملاتړ څوک ورکوي؟ کله چې د رڼا ورځ جنایتکاران په دولت کې شته وي او جنایت يې توجیه شي، څوک يې له دندې لرې کولای ونشي، یو افغان به څه ډول وکولای شي چې ددې رژیم په اړه ددولت مخالفو جنګیالیو ته قناعت ورکړي. یاهغه څه چې طالبان یاد حکمتیار اسلامي حزب يې کوي ''ترهګري'' ده، خو هغه څه چې د دولتي او نړیوال موقعیت په کارولو سره يې حکومتي او نړیوال عسکر کوي، بیا څه دي؟  
ولې یو ځانګړی توکم د پلان شویو دولتي او نړیوالو  بریدونو ښکار دی؟ له پیله ترپایه، د پښتنو د له منځه وړلو لپاره ''د طالبانو، القاعدې په نامه يې تورن کړه او وي نیسه ''  تګلاره وکارول شوه چې دغه ډیرکی توکم څنډې ته شي اود هیواد په سیاسي او اقتصادي چارو کې يې له دودیز ګډون څخه بې برخې کړي. ددې حالاتو په اړه راپورته شوې پوښتنې هغه چاته ورګرځي چې دولتي دریځ لري، د قانون د لرلو دعوا لري، پارلمان لري، پوځ او پولیس لري، د متحدو ایالاتو په ګډون نړیوال سیاسي، مالي، پوځي او کولتوري ملاتړ لري.  
 دافغانستان نیواک ددې هیواد په تاریخ کې له وحشتناکو جنګي جنایتونو سره مل وو چې لړۍ يې په چټکۍ سره پراخیږي. یو لامل يې دا وو چې بهرنیو ځواکونو دهیواد واګې هغو جنګي سالارانو ته وسپارلې چې د ښکاره دلایلو لپاره يې داکثریت توکم پښتنو له منځه وړل غوښتل. د 2001 کال د نومبر په میاشت کې، دطالبانو زرګونو جنګیالي چې ډیری يې پښتانه وو او په کندوز کې شمال ټلوالې ته د جنګي اسیرانو په توګه لاسته ورغلل، نن يې د لیلې په دښته له هډونوپرته نورې نښې هیڅ ځای نشته، په وحشتناکه توګه قتل عام کړل شول. دجیمي ډورن په نامه یو برتانوی خبریال چې په دې اړه يې مستند فیلم چمتو کړی، د طالب اسیرانو دا ډله ییزه وژنه د چیلي د پخواني ډیکټاتور اګساتو پینوشې جنایتونو ته ورته وبلله.  
له هغې راهیسې ځانګړی توکم دجامو او څیرې له ځانګړې بڼې سره تر امنیتي څارلاندې دی، نه یوازې د هیواد په شمال کې بلکې په سوېل، ختیځ او نورو برخو کې،  ډیری ددې لپاره مرګ، زندان او د کور کلي، هیواد پریښودو ته اړوتل چې پښتانه  وو، یايي له طالبانو سره ګډ توکمیز اړیکي لرل. په سلګونو زره خلکوخپل پلرنی ځایونه پریښودل او دننه په هیواد کې د خیمو لاندې ژوند کولو ته مجبور شول یا د ګاونډیواو نورو بهرنیو هیوادونو خواته لاړل.  د اپارتایډ یوه څرګنده بڼه، له قومي لږکیوسره اړوند اشخاص خپل قومي، دولتي او پوځي دریځ د اکثریت قوم پښتنو دځپلو لپاره کاروي. دا حالت دهغې خیالي ډیموکراسۍ په اړه روانې ادعاوې ردوي چې د لویدیځ په رسنیو کې تکراریږي. 
نه یوازې دا،  وار له مخه په بیوزلۍ کې ډوب څو میلیونه خلک لاپسې د لوږې خواته پورې وهل شول، ددې ترڅنګ چاپيریال، کرکیله له بده بدتره شوه، زرګونومیندو نیمګړي ماشومان وزیږول چې د څیړنو له مخې د کیمیاوي وسلو د کارونې اوچاپيریالي اغیز له کبله ددغو ماشومانو د بدن ځینې برخې نه وې.  
ددې لپاره، تش په نامه ښځینه حقونو د مدعیانو ترمنځ هغه ښځې هیڅ حقوق نه لري چې په کلیوالو سیمو کې ژوند کوي، یا د ناټو په بمباریو کې مالي او ځاني زیان ګالي، اویا له یو ځانګړي قوم سره اړه لري. باید، هغه ښځې او ماشومان کوم حق ونه لري چې د بهرنیو ځواکونو په بمباریو کې وژل کیږي، دا خوهماغه ځواکونه دي چې په کابل کې د ښځینه حقونو فعالیتونو ته مالي ملاتړ ورکوي.
له بده مرغه، افغانان په داسې یوه جګړه کې قرباني ورکوي چې د سیمه ییز کنټرول لپاره روانه ده. بهرني ځواکونه افغانستان د یو سټراټيژیک موقعیت په توګه کاروي چې د منځنۍ اسیا د تیلو دسرچینو د کنټرول ترڅنګ د ایران او پاکستان د طبیعي زیرمو واک ترلاسه کړي. دا هغه سرچینې دي چې د چین اقتصادي او تولیدي ماشینونو ته انرژي برابروي.  په ځانګړي ډول د ګوادر بندر چې د چین او پاکستان ترمنځ په اقتصادي اړیکو کې ډیر ارزښت لري. په پاکستان او ایران باندې به برید له دې کبله هم کېږي چې د ډله ییزه وژنو وسلي لري چې باید بې وسلې شي.
خو، هرنوم چې دې جګړې ته ورکوی، رښتیا خبره داده چې په بل هیواد د یرغل لپاره هیڅ توجیه نشته، په ځانګړي ډول د هغې یوې لپاره چې د یو ځانګړي قوم نښه کولو ته جواز رامنځته کوي. همدا خبره ده چې د هرې ورځې په تیریدو سره شرایط خرابیږي، ځکه چې، بهرنيو ځواکونو داسې جګړه ییزه تګلاره غوره کړې چې د ملګروملتونو له منشور سره سمون نه لري. له یوهیواده په بل هیواد برید هیڅ قانوني اړخ نه لري، او د ملګرو ملتونو په منشور کې د پوځي ځواک پر کارونې سخت بندیز لګیدلی دی.
په 1970 کال کې ملګرو ملتونو 51 نوې مادې رامنځته کړې چې دامساله یقیني کړي چې څوک نشي کړی نړیوال قانون ناسم تعبیر کړي. ددې منشورله مخې د بل هیواد یا هیوادونو په ضد د وسله وال ځواک کارونه جنایت دی. هیڅ هیواد، هیوادونه، یا له هیوادونو سره اړونده ټولنه، لکه، ناټو یا دشینګهای تړون او نور نشي کولای چې دهیوادونو په کورنیو چارو کې لاسوهنه وکړي. هر هیواد باید ازاده پریښودل شي چې خپل قوانین ولري او هغه پلي کړي.  دافغانستان نیواک او هلته ورسره تړلو روانو جنایتونو د ملګرو ملتونو همدغه منشور مات کړی او تر پښو لاندې دی.
ان افغانستان د هغو 16 هیوادونو له منځه یو دی چې په 1928 زیږدیز کال کې يې د جګړې ضد هوکړه لاسلیک کړه، هغه هوکړه چې دولت نه پریږدي چې د خپلو خلکو یا کوم بهرني هیواد په ضد جګړیز دریځ غوره کړي. دا یوداسې مهم سند دی چې له مخې يې ټول هغه لوړپوړي افغان چارواکي په نړیوالو محاکمو کې ترقضايي تعقیب لاندې نیول کیدای شي چې په جګړو کې مستقیم نامستقیم ګډون ولري.  


Wednesday 22 August 2012

د هرات کنسرټ، په افغانستان کې د ماډرنیټي (عصریتوب) اخلاقي تشه

د هرات کنسرټ، په افغانستان کې د ماډرنیټي (عصریتوب) اخلاقي تشه  
حنان حبیبزی

پیلیزه  
د سې شنبې په وروستیو ساعتونو کې د اطلاعاتو او کولتور وزیر مخدوم رهین د سندرغاړي شفیق مرید دکنسرټ د لغوه کیدو لامل امنیتي ستونزه وښوده، او په دې توګه يې هغو ادعاؤ ته د پای ټکی کیښود چې د سیمې یووتلی مذهبي عالم يې د لغوه کولو  اصلي لامل بلل کیده. که د کنسرټ پر سر د راپورته شوي بحث د پایته رسولو لپاره د رهین وینا تشه رسمي پلمه وبولو، او پرځای يې هغه ادعاوې ومنو چې دسیمه ییز عالم مولوي مجیب الرحمان په ضد د ډله ییزو او ټولنیزو رسنیو(فیسبوک) په متنونو کې ولیدل شوې، چې ګویا، ''د یو ملاامام د اعتراض په ترڅ کې چارواکو د شفیق مرید کنسرټ لغوه کړ''، بیا دا اړینه ده چې دې حقیقت ته پام واړو چې د مذهبي علماوو اغیز پر افغاني ټولنه ترکومه بریده پراخ دی. 

  که دا خبرې نه وي، ولې حکومتي چارواکي په دې مجبوریږي چې پلان شوی کنسرټ لغوه کړي. که دا نه وي، بیا ددې مسالې بل اړخ ته ګورو، هغه داچې، دغه پرمختګ د سیمه ییز حکومت د وړتیا ښودنه کوي چې نشي کولای ددغسې مراسمو امنیت ټینګ کړي. دلته پوښتنه ولاړیږي، کله چې، حکومتي چارواکي نشي کولای چې ښاغلي مرید ته د بشپړ امنیت ډاډ ورکړي ، بیا په اصطلاح د مدني ټولنې یو شمیر مدعیان ولې دا ټوله پړه پر مذهبي عالم اچوي؟ 

هسې خود مولوي مجیب الرحمان کمپاین کومه نوې خبره نه ده، د څو کلونو راهیسې د موسیقۍ په ضد فعالیت کوي او پخپلو ویناوو کې له خلکو غواړي چې د موسیقۍ اوریدل پریږدي. ''هرڅه چې په قران او په حدیثو کې حرام بلل شوي دي، زرګونو ښیګڼې لري، کله چې موږ وايو موږ مسلمان یو، په ټوله مانا باید په اسلام کې شامل شو. عبدالله ابن عمر چې اسلام قبول کړ، کله چې به دشپیلۍ دغږ ترڅنګ تیریده ګوتې به يې په غوږونو کې دننه کړې چې د شپیلۍ غږ وا نؤري. سبحان الله، څومره کلک مسلمانان وو، ددوی په برکت موږ ته دین راورسید. داهیڅ امکان نه لري چې یو څوک دې هم شهید شي، هم غازي شي، هم دې دغنیمت مال ترلاسه کړي او هم سلامت کورته راشي. زموږ مسلماني، هغه مسلمان چې هم سود وخوري، هم قمار ووهيي، هم موسیقۍ ته غوږ وباسي، هم په لاو لعب بوخت وي، او هم ووايي چې جنت ښه ځای دی، ایا دا امکان لري؟''، (رحمان، 2010)

دا ډیره مهمه ده چې د خپل ولس او ټولنې فکري لیدلوری درک کړو، خو دافغانستان په څیر په یو دودپاله مذهبي هیواد کې ددغسې جنجالي مسالو د وړاندې کولو پرمهال د رسنیو په متن کې د مسلکي چلند پر ځای 'ولولیزهغه وښوده چې ډیری غبرګونونه د اسلامي ایډیالوژۍ په ضد ولاړ وو. د مولوي مجیب الرحمان په وړاندې له سپکاوي ډکې ژبې کارول ددې مسالې څرګند ثبوت دی چې د حالاتو په اړه ددیني غبرګون په وړاندې په هغو کړیو کې زغم پایته رسیدلی چې دوینا د ازادۍ او مدني ټولنېدعوا لري. خو ستونزه داده چې د یو مذهبي عالم په توګه، د مولوي مجیب الرحمان په څیر خلک دا خپله  دنده/ حق/ مسولیت بولي چې ددغسې کنسرټونو په اړه خپل نظر ورکړي. 

کله چې رسنیو د ناڅرګندو مدني ټولنو او د موسیقۍ د مینه والو له خولې دغه مولوي پړ وباله، د اطلاعاتو او کولتور وزیر بې له ځنډه دکنسرټ لغوه کول امنیتي ستونزه وبلله، ''په دې وروستیو اونیو کې هرات ددوه بریدونو شاهد وو. .... دا مساله یوازې د احتمالي تلفاتو دمخنیوي لپاره رامنځته شوې او دهمدې لپاره داکنسرټ لغوه شو''.  کله چې، درسنیو دودیزه خبري سرچینه (د وزیر په کچه دولتي چارواکی)  ددې پخلی کوي چې ستونزه امنیتي ده،  بیا د یوچاپه شخصیت، چلند او پوهې باندې بریدونه له شخصي عقدې او احساساتو پرته بل څه کیدای شي. 

د مولوي په وړاندې د''آواز پای استبداد جهالت''، ''یکعده روحانی بیسواد'' ، ''تاریک اندیش'' د سپکونکو لفظونو کارونه ښيي چې د مدني ټولنې مدعیان لا ډیر کلونه مخکې لری چې مدني چلند زده کړي. ددغسې ژبې کارولو له افراط ورهاخوا غیري اخلاقي چلند بڼه غوره کړه، او ددغسې مسالو دوام په افغاني ټولنه کې د ستونزو د اواري پرځای نورې ستونزې زیږوي. مذهبي مشران خپل اسلامي دلایل لري، او له دلایلويې انکار د هغوی اسلامي عقیدې ته زیان ګڼل کېږي. په داسې حالاتو کې، باید ددغو روشن فکرانو منځلاری چلند زده وي، خو د مسلکي تشې ترڅنګ نورې جدي ننګونې دي چې په افغانستان کې يې د مسالو د اواري مخه ډب کړې ده. مدني ټولنه، ډیموکراسي، موسیقي ته لاسرسئ، ددین په وړاندې دریدل او دیته ورته نورې پدیدې د ماډرنیټي یا عصریتوب د بهیرعقاید دي چې له سیاسي چارو څخه د مذهب د لیرې کولو لپاره په کار اچول کېږي. 

ماډرنیټي څه ده
 ''دحاکم اقتصاد په توګه د پانګوالۍ پورته کیدنه، د سیاسي ادارې او عمل د پرمختیا لپاره ملت جوړونه، پر فکر او پوهې د مذهبي انحصار پایته رسونه،  کولتوري ټوټه کیدنه [د بهرني کولتور خپلولو ته چمتو کیدنه ] او کولتوري بریالیتوب لپاره لاس و پښې وهونه چې هلته مخالف افکار د ځای نیونې او کنټرول د ترلاسه کولو لپاره هڅه کوي''،(مورډاک، 1997: 53). د ماډرنیټي ټکی د عصریتوب لپاره غوره شوی دی چې په دې پېر کې فردي خپلواکي راد بره کېږي، دین له دولت څخه بیلیږي او دودونه تر نیوکو لاندې راځي. په دې توګه، افراد د فردي خپلواکۍ ادعا کوي او د مفکورو په زیږولو کې ونډه اخلي. افراد د فردي ازادۍ له څرنګوالي خبر، اوپه پوهنیزې او صنعتي پرمختیا کې ونډه اخلي.  

ددې لپاره چې د مذهب په وړاندې سیالي وکړئ شي د ټولنې غړو ته د انسان په لاس جوړ شوی بدیل وړاندیز کوي، او پر سوکالۍ او اقتصادي ټیکاو ټینګار کوي. ''دا هغه کولتوري او تاریخي پیر دی چې په اروپا کې يې له 1630کلونو څخه  تر1970کلونو پورې دوام وکړ او په 1980 او 1990 کلونو کې يې ځای پوسټ ماډرنیزم ونیوه. د ماډرنیټي پیر د 1789 کال دبشري حقونو په اعلامیه، همدا راز د فرانسې او امریکا په تاریخي پیښوکې په څرګند ډول لیدل کېږي''،(تامپسن، 1992: 227). 

د اتوني ګیډنز په وینا  ''ماډرنیټي څلور بنسټیز اړخونه لري: 
.  کپیټالیزم
دمارکیټ لپاره د سوداګریزو توکو د تولید سیسټم چې په هغې کې ګومارل شوی کارګر هم یو سوداګریزتوکی دی. 
.  صنعتي کیدنه
تولیدي لارې چارې دطبیعي بهیرلپاره د قدرت بي روحه سرچینه. 
.  منظم اداري ځواک چې د څارنې له لارې تمرکز کوي
د مالوماتو کنټرول (هغه مالومات چې ددولت په ګټه وي افشا کوي، هغه چې يې په تاوان وي پټوي يې) او د دولت او اړوندو ادارو له خوا د ولسي خلکو د ورځینو فعالیتونو څارنه . 
.  پوځي ځواک
ددولت په لاس د تاوتریخوالي د وسیلو [وسلو، شوبلو، الوتکو او نورو] مرکزي کول''،( 1992: 32). په انفرادي او ډله ییزه توګه، نړیوال ټولنپوهان د ماډرنیټي څلور نور بنسټيز پړاونه او برخې ښيي چې د یوې ټولني غړی يې له خپلولو روسته د مدني انسان ادعا کولای شي: 

     1.  علمي او ټیکنالوژیک پرمختګ
     2.  شخصیتي  او اخلاقي پرمختګ
     3.  سیاسي او اقتصادي پرمختګ
     4.  فلسفي او ذهني پرمختګ 

ماډرن انسان باید ددې وړتیا ولري چې خپل مطالعات پراخ کړي او دخپل ځان لپاره د فکر کولو او مفکورو د جوړولو یوه اډانه وټاکي، او ددغې اډانې له مخې خپله پوهه او فکري لورئ غښتلی کړي. د انګلستان د کینګز پوهنتون استاد ډاکټر رای جکسن پخپل کتاب  ''د نیچې مهمې مفکورې'' کې د ماډرنیټي تعریف داسې وړاندې کوي: ''یو لفظ له ډیرو ماناوو سره، خو په عمومي توګه له پوهنیز بهیر سره مل د سیکولرزم پراخوالي ته ورګرځي"،(2008: 162). 

پایلیزه
د افغانستان په ټولنه کې چې اسلام د اکثریت عقیده ده، ماډرنیټي له غربي تعریف سره نشي کولای چې د بدیل په توګه د خلکو د قناعت وړ وګرځي. ددې لپاره چې دا بڼه د مذهب او واکمن پاړکي (سیکولر لږکۍ/ پوهنتوني اقلیت) ترمنځ د تاوتریخوالي لامل ګرځي. د مذهب د اغیزد پایته رسولو د کمپاین یو غړی د مدني، ډیموکراټیک او د عصري پوهې د خاوند په توګه باید د ماډرن انسان ټولې هغه ځانګړتیاوې ولري چې پورته يې یادونه وشوه. که دا تشه شته وي، بیا خو افغانستان دعصریتوب له پلوه د اروپا 1630 کلونو څخه هم شاته دی، او په داسې ابتدايي حالاتو کې د مذهب په وړاندې دریدل احمق توب دی. 

دې کې شک نشته چې افغانستان د تیرو څلورو لسیزو د جګړو له کبله د ژوند په ټولو اړخونو کې زیانونه ولیدل، او ډیری افغانانو ونشو کړی چې ښونځي ته ولاړ شي، له دې کبله ډیری خلک د ماډرنیټي ادعا هم نکوي. خو هغه څوک چې ادعا کوي له اخلاقي تشې سره مخامخ دي او دخپلې ادعا لپاره هیڅ ډول لاسته راړونه نه لري، ځکه چې، مذهبي اکثریت پر دوی تور لګوي چې دغیري مسلمانو هیوادونو د پوځي یرغلونو سبب ګرځيدلي دي، او پر عامو خلکو د خپلو عقایدو د تپلو لپاره يې یوځل د شوروي اتحاد د یرغل ملاتړ کړی، او اوس لګیا دي دامریکا د پوځي او مالي شتون او قدرت تر چتر لاندې ددین ضد مفکورې پر ولس تپي، .... له همدې ځایه د افغانانو ترمنځ د روستیو لسیزو جګړو د جرړه پیلیږي. 

 کله چې، ماډرنیټي ددین د اغیز پایته رسول غواړي، څرګنده شوه چې د مذهبي کنټرول پخلاف ده. دغسې مذهب هم ماډرنیټي د الحاد په لور یو ګام بولي. په دې ډول، ددین په ضد رامنځته کیدونکې پدیدې د مذهبي علماو له مخالفت سره مخامخ کېږي او مخالف لورئ ګڼل کېږي. خو ماډرن انسان له مذهبي انسان سره د سپکې او سپورې ژبې د کارولو له لارې استدلال نکوي، بلکې دپوهنیزو لارو چارو په مټ استدلال او د خپلو اخلاقو ښودنه کوي. 

نه افغانستان ته موسیقي نوې وارید شوې ده، او نه هم اسلام په دې هیواد کې کوم نوی دین دی، خو یوه د ماډرنیسټانو ترمنځ اخلاقي تشه شته چې ددین اوعصریتوب ترمنځ يې داسې سخت اختلاف ته لمن وهلې ده. د ماډرنیټي مدعیان (مکتبي/ پوهنتوني) د سیکولر ایډیالوژۍ په درلودلو سره تل په قدرت کې پاتې شوي او خپل قدرت يې په فزیکي او لفظي توګه د مذهب په ضد استعمال کړی دی. که نن، د تیرو څلویښتو کلونو پښتو/ پاړسي ادبیاتو منځپانګې ته مراجعه وکړئ،  نوهلته به په پرله پسې توګه د ملا/جومات او مذهب ضد متنونه، څه په شعر، څه په لنډو کیسو او نورو کې پیدا کړئ چې په یو نه یو ډول خلک د مذهب په ضد پاروي.  ملا یو بیرته پاتې ګوښه شوئ انسان معرفي کوي، جومات د شاتګ سمبول ګڼي. 

د نرمو اوزارو په توګه،  میخانه/ ساقي/ شراب، خوند اخیستنه او افراطي مینه (جنسي روږدیدنه) د ژوند د ښکلاوو په توګه معرفي کوي، او د سختو اوازارو(پوځ، پولیسو، محاکم او نورو) له لارې پر مذهبیانو فشار اچوی چې دا هرڅه ومني، کنه نو، مرګ یا زندان به يې ځای وي.  ددې هڅو بنسټیزه موخه داده چې مذهب څنډې ته شي او پرځای يې د انسان په لاس جوړ شوي قوانین مخته کړل شي. رسنیز صنعت  چې پریکړه کونکي اشخاص يې (لکه ایډیټران او لوړپوړي چمتو کونکي) د دولت او مدني ټولنې غړیتوب لري، دداسې طرحو په عملي کولو کې مرسته کوي، خپلو اوریدونکو/ لیدونکو او لوستونکي ته وايي 'که د زور په وړاندې په غاړه ایښودلو کې پاتې راغلې سخته سزا به درکول کېږي'. 

داسې پیغامونه کله ناکله مخامخ ورکول کېږي، او کله ناکله د مرګ ژوبلې د اعلانولو او د جګړې د تلفاتو د راپورولو له لارې، د بیلګې په توګه، ''تازه خبر: پلانکۍ دولتي سرچینې خبر ورکړ چې ددولت لسګونو مخالفین د ناټو په یو هوايي بمبار کې وژل شوي دي''، روسته بیا څرګنده شي چې وژل شوي ګرد ملکي خلک، ماشومان او ښځې وې، په دې ډول د خلکو ژوند له ګواښ سره مخامخ دی چې غوښتنو ته غاړه کېږدي. 

خلک، په ځانګړي ډول مذهبي عالمان په دې ښه پوهیږي، د همدې لپاره شعوري چلند کوي. مذهب ، جومات او مذهبي عالم (عقیده، د الله کور/ د عبادځای، د پیغمبر وارث) د مذهبي انسان لپاره د بریالیتوب په لور اصلي سرچیني دي، برعکس میخانه/ ساقي/ شراب او جنسي روږدیدنه ګناه. دوه معکوس فکرونه دغه شان په سیاسي، ټولنیزو او کولتوري چارو کې مخالف تګلوري لري.  ددې لپاره، په جګړه ځپلي افغانستان کې د مذهبي ارزښتونو او شخصیتونو سپکاوئ او په وړاندې يې لمسون د حل لار نه ده. 

اخځلیک 

تامپسن، ک. (1992) ماډرنیټي او ددې راتلونکی. د کولتوري پیژندګلوئ پوښتنه. اوډونکي. س، هال. ډ، هیلډ او ټ. مک ګریو. 223- 255 مخ. کیمبرج: دبلک وال مطبعه. 

جیکسن، ر.(2008) د نیچې مهمې مفکورې. متحد ایالات: د مک ګرو هیل مطبعه. 

رحمان، م. (2010) د موسیقۍ په اړه (په لیکه)، دلته يې وګورئ <http://www.youtube.com/watchv=subULgN0gQ s&fe ature=relmfuدلاسرسي نیټه (22/08/2012). 

مورډاک، ګ. (1997) رسنیز مطالعات. د مواصلات او د ماډرنیټي اساسي قانون. اوډونکي. ټ، ؤسلیون او  و،  جیوکیس. 52 – 60 مخ .اګسفورډ: د اګسفورډ پوهنتون مطبعه. 

هیلډ، ډ. (1992) ماډرنیټي او ددې راتلونکی. لیبرلیزم، مارکیسزم او ډیموکراسي. اوډونکي. س، هال. ډ، هیلډ او ټ. مک ګریو. 14- 46 مخ. کیمبرج: دبلک وال مطبعه. 

Saturday 18 August 2012

دمزارشریف یوواټ د تهران او واشنګټن د انفارمیتکي جګړې په ټس کې

دمزارشریف یوواټ د تهران او واشنګټن د انفارمیتکي جګړې په ټس کې  

حنان حبیبزی

کله چې،  تیره اونۍ د نیمروز د خونړي برید په تور درې تنه ایرانیان ونیول شول، دې پوښتنې ته ځواب وموندل شو چې په افغانستان کې د واشنګټن او تهران ترمنځ مالوماتي یا انفارمیتکي جګړه پر پوځي جګړې بدله شوې ده. امریکا دغو شواهدو ته اړتیا لري چې دافغانستان خاوره د ایران په ضد د احتمالي بریدونو لپاره وکاروي. له دې مخکې، د کابل امنیتي څانګو له تهران سره د اړیکو په تور شکمن اشخاص نیولي، یايي لږ ترلږه ترڅارنې لاندې راوستي دي. دغه راز په امریکايي رسنیو کې د افغانستان او ایران ترمنځ د کړکیچ په اړه یو شمیر راپورونه د تهران په وړاندې د واشنګټن نیتونه ښيي. د بیلګې په توګه، د جولای پر 31 نیټه وال سټریټ ژورنال راپور ورکړ چې ''ایران افغان طالبانو ته اجازه ورکړه چې په زاهدان کې خپل دفتر پرانیزي''، هغه راپور چې نه ایراني چارواکو تاید کړی او نه هم د طالبانو اسلامي غورځنګ. 

 د وال سټریټ ژورنال دا راپور چې په کابل کې دامریکا په مشرۍ د نړیوالو ځواکونو له خولې چمتو شوی د تهران په ضد د مالوماتي یا انفارمیتکي جګړې په لور یو ګام دی چې د ایران په وړاندې د امریکا او اسرایلو په احتمالي برید کې دخپل ګاونډي پخلاف دافغانستان د ښکیلتیا خطر رامنځته کوي. په زهدان کې دطالبانو ددفتر د پرانیستنې دادعا په پلمه دکرزي رژیم ته پیغام ورکول کېږي چې ایران يې د نسکورولو هوډ لري، هغه څه چې، د تهران په ضد د بالقوه دلیل په توګه دکرزي ملاتړ جذبوي. امریکا د افغانستان خاورې ته اړتیا لري چې د ایران په ضد يې وکاروي او ديته د شرایطو د برابرولو لپاره باید په دې هیواد کې د ایران د لاسوهنو په اړه اسناد چمتو شي، دغه اسناد ددې لپاره ضروري دي چې دافغاني ذهنیت چمتو کولو ته پکاریږي. 

دې حالاتو ته په ځواب کې تهران مجبور شو چې په افغانستان کې د کرزي د رژیم له بنسټیزوغړو(شمال ټلوالې) سره خپل ژور اړیکي په ډاګه کړي. ایران په دې بریالی شو چې د بلخ والي عطا محمد نور قانع کړي چې د مزار شریف د ابومسلم خراساني واټ د هغو ایراني ډيبلوماټانو په نامه کړی چې  پر مزار د طالبانو د بري پر مهال وژل شوي وو. د واټ نوم اړول ساده خبره نه ده، له دې لارې دایراني پروپاګنډ لپاره شرایط برابر کړی شول چې په افغانستان کې د تهران د ژور اغیز ښودنه وکړي. ددې کار لپاره پرهغو دولتي تګلارو پښه ایښودل شوې چې د امریکا په خوښه چمتو شوي دي. همدا خبره وه چې، دې پرمختګ په ارګ کې د ایران ضد کړۍ له حیرانتیا سره مخامخ کړې او دولسي جرګې یو شمیر غړو بې له ځنډه د بلخ چارواکي پر ملي خیانت تورن کړل. له دې سره جوخت، دوه ورځې روسته په کابل کې امنیتي ادارو ادعا وکړه چې ایراني وګړی يې د نیمروز د خونړي برید په تور نیولي دي. د تهران په وړاندې دې معکوس خوزښت وښوده چې د کرزي په رژیم کې د اختلافاتو کچه کوم برید ته رسیدلې ده. 

هغه مهال چې د امنیتي ادارو په خبره''ایراني وګړو'' په نیمروز کې برید ته ځان جوړاوو د بلخ والي د ابومسلم خراساني واټ د وژل شوو ایراني ډیپلوماټانو په نامه کړ، دوه معکوس او غیري عادي اقدامات چې زښت ډیر د پام وړ دي. دبلخ د والي دا ګام نه یوازې د کرزي د کنټرول پولې محدودې کړې، بلکې هغو امریکايي پلانونو ته يې ګواښ وکړ چې په کابل کې د تهران په ضد نیول کیږي.  د ایران پخلاف امریکايي او اسرایلي ارادو ته په پام سره د داسې یو بي ربطه ګام پورته کول د عطامحمد نور او د کرزي په رژیم کې دهغه د ګوندي ملګرو سیاسي راتلونکی له خطر سره مخامخ کولای شي. 

عطامحمد ګومان کوي چې په کلیوالو سیمو کې د طالبانو د پراخ شته والي او ډیریدونکي کنټرول له کبله دده دغه ډول ګواښونه به امریکايي چارواکي مجبور کړي چې ده ته د لازیاتو سیاسي حقونو ژمنې ورکړي، له دې مخکې هم د ورته هڅو له لارې نوموړي امتیازونه ترلاسه کړي دي.د بلخ والي ته د کرزي د رژیم کمزورتیاوې ښې مالومي دي، په تیرو وختونو کې يې دغه تشه دیوعادي ګواښ په کولو سره دسیاسي او اقتصادي امتیازونو لپاره کارولې ده. په 2009 کال کې د انتخاباتو پر مهال د برحاله والي په توګه عطا محمد نور د کرزي په ضد کمپاین وکړ چې قانوني سرغړونه ده، له دې سره يې جوخت،  دوخت د کورنیو چارو پر وزیر تور ولګاوو چې په شمال کې دده مخالفینو ته وسلې ویشي. له انتخاباتو روسته ښاغلی نور په دې بریالی شوچې کرزي ته خپله وفاداري له سره تازه کړي او د پخوا په پرتله ډير امتیازونه واخلي. خو داځل حالات یو څه توپیر لري،  د ښاغلي نور دا نوی ګام یوازې د کرزي د تګلارو پخلاف نه دی، بلکې، امریکايي قومندان جان ایلن ته د سپارل شوو مسولیتونو پخلاف دی.